Wróbel zwyczajny[4], wróbel[4][5], wróbel domowy (Passer domesticus) – gatunek małego ptaka osiadłego z rodziny wróbli (Passeridae), zamieszkującego Europę, Azję i północną Afrykę. Pierwotnie ptak półpustyń i stepów, pochodzi prawdopodobnie z Półwyspu Arabskiego i Azji Mniejszej. Skolonizował ludzkie osiedla wraz z rozwojem rolnictwa, prawdopodobnie przed kilkoma tysiącami lat. Występuje wszędzie tam, gdzie mieszka człowiek. Introdukowany (celowo lub przypadkiem) w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Australazji i południowej Afryce.
W XIX i XX wieku należał do najpowszechniej występujących gatunków na terenach Polski, przenikając do języka potocznego i kultury ludowej we wszystkich regionach. W roku 1984, kiedy ochroną gatunkową objęto prawie wszystkie ptaki wróblowe, dla wróbla wyznaczono jedynie wiosenny okres ochronny[6]. W latach dziewięćdziesiątych zaobserwowano spadek liczebności wróbla. W roku 1995 wróbel zwyczajny został objęty ścisłą ochroną gatunkową[7]. Według badań opublikowanych w 2003 roku, w Polsce wróbel zwyczajny nadal posiada kategorię „bardzo liczny ptak lęgowy”[8]. Jednak wbrew powszechnemu mniemaniu nie jest to najliczniej występujący ptak lęgowy w Polsce. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2008–2012 populacja wróbla zwyczajnego w Polsce liczyła 5,7–6,9 miliona par, co dawało mu trzecie miejsce po skowronku i ziębie[9].
Według danych z 2015 roku w ciągu ostatniego dziesięciolecia liczebność wróbli w Polsce silnie spadała, do czego przyczyniły się masowe termomodernizacje budynków (brak miejsc lęgowych) i mniejsza dostępność pokarmu na wsi[10].
Spis treści
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758 na podstawie holotypu ze Szwecji. Autor nadał mu nazwę Fringilla domestica[2]. Obecnie (2016) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza wróbla zwyczajnego w rodzaju Passer[11]. Wróble domowe prawdopodobnie wyewoluowały z populacji wróbli zamkniętej na obszarze Bliskiego Wschodu w trakcie ostatniego zlodowacenia (15–25 tys. lat temu). Tworzą nadgatunek z wróblem apenińskim (P. italiae) i śródziemnomorskim (P. hispaniolensis), niektórzy autorzy uznają je za jeden gatunek. Wróble domowe hybrydyzują się z apenińskimi w północnych Włoszech, a ze śródziemnomorskimi na Bałkanach. Najprawdopodobniej w Somalii i Etiopii krzyżują się z wróblami rudogłowymi (P. castanopterus). Odnotowywano także hybrydy z mazurkami (P. montanus)[2]. IOC wyróżnia 12 podgatunków wróbla domowego[11]. Autorzy Handbook of the Birds of the World również akceptują 12 podgatunków[2].
