Kiwi – monotypowy rząd Apterygiformes z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje rodzinę Apterygidae z dwoma rodzajami: Proapteryx, obejmującym jeden wymarły gatunek[3], oraz Apteryx, obejmującym pięć współcześnie żyjących gatunków. Współcześnie żyjący przedstawiciele grupy to nielotne gatunki lądowe, zamieszkujące wyłącznie Nową Zelandię[4]. Ptaki te mają następujące cechy:
- krępa budowa
- brak ogona
- długi, giętki dziób z otworami nosowymi na końcu
- czteropalczaste, stosunkowo krótkie, lecz silne nogi
- krótka, gruba szyja
- skrzydła szczątkowe o długości 5 cm, niewidoczne między piórami (nieloty)
- pióra włosokształtne
- słaby wzrok, silnie rozwinięty słuch i węch
- samice o 20% większe od samców
- 35–65 cm długości[5], masa do 3,5 kg
Żyjący we wczesnym miocenie (ok. 16–19 mln lat temu) gatunek Proapteryx micromeros znany jest tylko z prawej kości udowej oraz lewej kości kwadratowej odkrytych w osadach formacji Bannockburn na terytorium Nowej Zelandii. Zachowane kości wskazują, że P. micromeros był mniejszy od współczesnych kiwi; jego masę autorzy jego opisu szacują na od 234,1 do 377 gramów, czyli kilkakrotnie mniej niż wynosi masa najmniejszego współczesnego kiwi, kiwi małego. Rozmiary kości kwadratowej P. micromeros były porównywalne z rozmiarami kości kwadratowych u kiwi małych, co sugeruje, że oba gatunki miały porównywalnych rozmiarów głowy; natomiast kość udowa P. micromeros była mniejsza i cieńsza od kości udowych kiwi małego (średnica trzonu kości udowej P. micromeros wynosiła około połowy średnicy trzonu kości udowych kiwi małego), co wskazuje, że gatunek ten miał proporcjonalnie mniejsze kończyny tylne niż współczesne kiwi. Autorzy opisu P. micromeros zwracają uwagę, że w większości przypadków ptaki z gatunków zdolnych do lotu są mniejsze i mają proporcjonalnie mniejsze tylne kończyny od spokrewnionych z nimi gatunków nielotnych; zdaniem autorów sugeruje to, że Proapteryx micromeros, inaczej niż współczesne kiwi, mógł być zdolny do lotu[3].
Współcześnie żyjący przedstawiciele grupy żywią się zarówno bezkręgowcami, jak i pokarmem roślinnym. Prowadzą nocny tryb życia. Składają jedno do dwóch jaj, które przez 75 do 80 dni wysiaduje samiec, który również opiekuje się młodymi (zachowuje się podobnie jak kura domowa, czyli wskazuje miejsca do żerowania, rozgrzebuje ściółkę itp.). Dojrzewają długo, co najmniej dwa lata.
Wbrew łagodnemu wyglądowi potrafią zaatakować intruza na swoim terytorium, nawet pazurami. Zdarza się to rzadko, bo swoją obecność oznajmiają donośnymi okrzykami. Gdy śpią, trzymają głowę przy swoim szczątkowym skrzydle. Spadek populacji wynosi około 5% rocznie. Niszczą ją ssaki przywiezione tu przez człowieka.
