Głowomłot pospolity[8], ryba młot[9], młot[10], kusza młot[10], rekin młot[10] (Sphyrna zygaena) – gatunek morskiej ryby żarłaczokształtnej z rodziny młotowatych (Sphyrnidae). Posiada charakterystyczny kształt pyska przypominający młot, spłaszczony i poprzecznie rozciągnięty, bez wcięcia na środku przedniej krawędzi (stąd angielski epitet smooth – gładki). W przeciwieństwie do innych młotowatych, gatunek ten oprócz tropików, preferuje również umiarkowane wody. Zamieszkuje strefy przybrzeżne Oceanu Spokojnego, Atlantyckiego i Indyjskiego. W lecie rekiny te migrują w kierunku biegunów w poszukiwaniu chłodniejszych akwenów, tworząc grupy liczące niekiedy setki, a nawet tysiące osobników.
Rekin ten jest drugim co do wielkości przedstawicielem swojej rodziny, osiągając maksymalnie 5 metrów długości. Jest to aktywny drapieżnik, którego dieta składa się najczęściej z ryb kostnoszkieletowych i bezkręgowców. Czasami jego ofiarą padają inne rekiny i płaszczki. Podobnie jak inne młotowate, gatunek ten jest żyworodny. Dorosła samica w jednym miocie wydaje na świat od 20 do 50 młodych. Stosunkowo często poławiany, zarówno w celach komercyjnych jak i w formie przyłowu. Najcenniejsze są płetwy, które na wschodnich rynkach wykorzystuje się do produkcji zupy z płetw rekina. Głowomłoty są potencjalnie niebezpieczne dla człowieka, odpowiedzialne prawdopodobnie za kilka ataków na ludzi. Z uwagi na spadek liczebności poszczególnych populacji, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznała głowomłota za gatunek narażony na wyginięcie (VU).
Taksonomia i filogenetyka
Gatunek ten został po raz pierwszy opisany przez szwedzkiego lekarza medycyny i przyrodnika Karola Linneusza, znanego jako „ojciec taksonomii”, w 1758 roku w dziesiątej edycji Systema Naturae, jako Squalus zygaena. Nie wyznaczono okazu typowego. W 1810 roku Constantine Samuel Rafinesque stworzył dla tego gatunku nowy rodzaj Sphyrna[11]. Specyficzna nazwa gatunkowa pochodzi od greckiego słowa zygòn oznaczającego jarzmo i odnosi się do charakterystycznej budowy pyska zwierzęcia[12]. Już w pracy Historia animalium Arystoteles użył nazwy „zýgaina” do opisania rekinów młotowatych[11]. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego sphyra oznaczającego młot[12]. Rekin czasami nazywany jest po prostu młotem, kuszą młotem[10] czy rybą młotem[9].
Cechy morfologiczne[edytuj | edytuj kod]Leonard Compagno w 1988 roku w pracy opierającej się na morfologicznych podobieństwach żarłaczokształtnych, uznał głowomłota pospolitego wraz z głowomłotem tropikalnym (Sphyrna lewini) i Sphyrna mokarran za zaawansowanych przedstawicieli rodziny młotowatych[13]. Analiza filogenetyczna bazująca na jądrowym i mitochondrialnym DNA, przeprowadzona przez Lima i innych w 2010 roku wykazała, że rekin ten tworzy wspólny klad z Sphyrna mokarran, podczas gdy głowomłot tropikalny jest bliżej spokrewniony z głowomłotem olbrzymim (Sphyrna tudes), Sphyrna media, łopatogłowem (Sphyrna tiburo) i Sphyrna corona z którymi tworzy wspólny klad[14]. Ponadto badania te oraz analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Mauro Cavalcantiego w 2007 roku, wykazały, że głowomłot pospolity jest jedynym z bardziej bazalnych młotowatych, co dowodzi, że u pierwszych (bardziej prymitywnych) przedstawicieli tej rodziny występują większe cefalofole (młoty), na drodze ewolucji zmniejszając się u bardziej zaawansowanych gatunków[14][15].
Głowomłot pospolity jest drugim co do wielkości przedstawicielem rodziny młotowatych (Sphyrnidae). Osiąga zwykle 2,5-3,5 metra długości, choć zanotowano osobniki mierzące 5 metrów i ważące 400 kg[16]. Wielkość nie jest cechą dymorfizmu płciowego[12]. Posiada charakterystyczny kształt pyska przypominający młot, szeroki spłaszczony i poprzecznie rozciągnięty, bez wcięcia na środku przedniej krawędzi, w przeciwieństwie do innych młotowatych. Szerokość cefalofola wynosi 26-29% długości ciała, na jego zewnętrznych krawędziach znajdują się duże okrągłe oczy wyposażone są w fałdy półksiężycowate spojówek (ochraniające migotkę) oraz wąskie wydłużone nozdrza. Charakterystyczna budowa głowy sprawia, że pole widzenia rekina obejmuje pełne 360 stopni. Zwierzę ma także zdolność widzenia stereoskopowego – charakterystyczną dla drapieżników umiejętność widzenia głębi, czyli oceniania odległości, jaka dzieli je od celu. Zdolność ta najprawdopodobniej wykształciła się jako odpowiedź na miejsce głowomłota w łańcuchu pokarmowym[17]. Na spodzie pyska mieści się szeroki U-kształtny otwór gębowy, wypełniony dużymi trójkątnymi zębami o gładkich, lekko ząbkowanych krawędziach, przystosowanymi do cięcia i wyszarpywania dużych kawałków mięsa. W górnej szczęce znajduje się 26-32 zębów, a w dolnej 25-30[11][16].
Rekin ten posiada wydłużone wrzecionowate opływowe ciało, bez wyraźnego łuku międzygrzbietowego pomiędzy płetwami grzbietowymi. Pierwsza płetwa grzbietowa jest stosunkowo wysoka, w kształcie dużego łagodnie wygiętego ku tyłowi sierpa z tępą zaokrągloną końcówką. Stosunkowo małe płetwy piersiowe umieszczone są na wysokości przedostatniej, czwartej szczeliny skrzelowej[18]. Płetwy brzuszne, podobnie jak druga płetwa grzbietowa, mają romboidalny kształt, lecz dużo szerszą podstawę. U samca z części płetw brzusznych wykształcił się narząd kopulacyjny zwany pterygopodium[11]. Płetwa odbytowa jest większa od drugiej płetwy grzbietowej. Posiada zaokrągloną, mocno wygiętą ku tyłowi dolną i ostrą wolną górną końcówkę. Na końcu ogona mieści się długa, heterocerkiczna, asymetryczna płetwa ogonowa. Na końcu jej górnego łuku, kilkukrotnie dłuższego od dolnego, mieści się szeroki wydłużony fałd skórny poprzedzony wyraźnym sierpowatym wcięciem[11][18]. Skórę pokrywają romboidalne, połyskujące, zachodzące na siebie łuski plakoidalne, każda o charakterystycznym kształcie litery W. Grzbiet rekina cechuje się ciemnobrązową lub szaro-brązową barwą. Boki oraz tył korpusu są nieco jaśniejsze, spód zwykle śnieżno biały. Płetwy z wyjątkiem dolnych powierzchni płetw piersiowych są również ciemnobrązowe[16].
Występowanie i środowisko[edytuj | edytuj kod]
Głowomłot pospolity zamieszkuje strefy przybrzeżne Oceanu Spokojnego, Atlantyckiego i Indyjskiego. W przeciwieństwie do innych młotowatych, gatunek ten oprócz tropików, preferuje również umiarkowane wody. Na wschodzie Pacyfiku spotykany w wodach Zatoki Kalifornijskiej, Zatoki Panamskiej, u wybrzeży południowych Stanów Zjednoczonych, Meksyku, Kostaryki, Panamy, Ekwadoru, Peru, Chile oraz w wodach wokół Hawajów, Wysp Galapagos, Wyspy Guadalupe, Archipelagu Revillagigedo i Wyspy Kokosowej. Na zachodzie Oceanu Spokojnego w Morzu Południowochińskim, Morzu Wschodniochińskim, Morzu Żółtym, Morzu Japońskim, Morzu Tasmana oraz Morzu Fidżi, u wybrzeży południowo-wschodniej Australii, Nowej Zelandii, Samoa, Wysp Kermadec, Wietnamu, Chin, północno-zachodniej Japonii, oraz obu Korei. W Oceanie Indyjskim zamieszkuje Morze Arabskie, Zatokę Bengalską, Wielką Zatokę Australijską, wody przybrzeżne południowych Indii, południowo-zachodniej Australii, oraz południowo-wschodniej Afryki na południe od ujścia Zambezi[11][12].
Na wschodzie Atlantyku spotykany od południowych krańców Irlandii na północy po Sierra Leone na południu oraz u wybrzeży Ghany, Togo, Nigerii, Kamerunu i Republiki Południowej Afryki, w wodach Morza Śródziemnego, Zatoki Kabis, Zatoki Biskajskiej, Morza Tyrreńskiego, Morza Adriatyckiego, Morza Jońskiego, Morza Egejskiego, wokół Wysp Kanaryjskich, Madery, Azorów, Wysp Zielonego Przylądka i Wyspy Św. Tomasza. W wodach zachodniego Atlantyku rekin ten obserwowany jest u wybrzeży południowych prowincji Kanady, wzdłuż wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych, w wodach Bahamów, Wielkich i Małych Antyli na północy oraz u wybrzeży południowej Brazylii, Urugwaju i Argentyny na południu[11].
W przeciwieństwie do głowomłota tropikalnego (S. lewini) i S. mokarran, głowomłot pospolity przebywa zwykle bliżej powierzchni, często w wodzie nie głębszej niż 20 m. Sporadycznie przebywa na większych głębokościach, niekiedy przekraczających 200 m. Preferuje przybrzeżne strefy w pobliżu ujść rzek, zatok oraz wokół wysp i atoli, choć rekin ten widywany jest czasami również na otwartym oceanie, w pobliżu górnych krawędzi szelfów kontynentalnych. Głowomłot pospolity wpływa niekiedy do słonawych i słodkowodnych zatok, lagun i ujść rzek, w tym laguny Indian River u wybrzeży Florydy, co sugeruje, że jest to gatunek amfidromiczny, przystosowany do życia w wodzie słodkiej i słonej. W lecie rekiny te migrują w kierunku biegunów w poszukiwaniu chłodniejszych akwenów, tworząc grupy liczące niekiedy setki, a nawet tysiące osobników[19].
